گربه‌سانان

خانواده گربه‌سانانFELIDAE-a

از خانواده گربه‌سانان تاکنون 10 گونه در ایران شناسایی شده است (2 گونه آن منقرض گردیده‌اند.)گربه‌سانان شباهت زیادی به گربه اهلی دارند. جثه آنها کوچک (گربه شنی) یا بزرگ (ببر) است. افراد این خانواده سری کوچک، پوزه کوتاه، گوش‌های نسبتاً کوچک و چشم‌های درشتی دارند. گربه‌سانان در میان گوشت‌خواران کمترین تعداد دندان را دارند (28 تا 30 عدد) وضعیت دندان‌های گربه‌سانان به نحوی است که آنها را قادر می‌سازد طعمه را گرفته و متوقف کنند. سطح زبان گربه‌سانان از پرزهای شاخی پوشیده شده است. دست و پایی کوتاه دارند (به استثنای یوز که از نظر شکل بدن، حالت پنجه‌ها و بعضی از عادات شبیه سگ‌سانان است).

دست‌ها پنج انگشت (اولین انگشت در بالا قرار دارد) و پاها چهار انگشت دارندکه به ناخن‌های بلند و تیزی ختم می‌شوند. این ناخن‌ها که مهم‌ترین اسلحه گربه‌سانان است، قابل جمع شدن هستندو برای جلوگیری از کند شدن، درون غلافی قرار می‌گیرند. بنابراین در ردپای گربه‌سانان آثار ناخن‌ها مشاهده نمی‌شود (به استثنای یوز). پینه‌های نرم کف دست و پا که اطراف آنها را مو احاطه کرده است، قادرشان می‌ُازد تا با کمترین صدا به طعمه خود نزدیک شوند. سبیل‌ها و سایر موهای بلند صورت به عصب ارتباط دارند و برای لمس کردن اجسام و مسیریابی در شب نقش عمده‌ای به عهده دارند. سبیل‌ها قابلیت حرکت دارند، می‌توانند مانند چتر از هم باز شوند، در جلوی صورت قرار بگیرند یا به صورت بچسبند. در گربه‌سانانی که در مناطقی با پوشش متراکم زندگی می‌کنند سبیل‌ها رشد و توسعه زیادی یافته‌اند.

در بین خانواده گربه‌سانان فقط اعضاء جنس پانتر (Panthera) مانند: شیر، ببر، پلنگ و جگوار توانایی غریدن دارند 

اکثر گربه‌سانان شبگرد هستند. مردمک چشم که در بسیاری از گربه‌سانان کوچک، روزها به شکل خط عمودی است در تاریکی به صورت کاملاً گرد در می‌اید و سطح وسیعی از چشم را پر می کند وجود این مکانیزم و لایه پشت شبکیه باعث می‌شود که سلول‌های شبکیه ضعیف‌ترین نور را جذب کنند و قدرت بینایی این حیوانات را در شب افزایش دهند. بازتاب نور چراغ در چشمان گربه‌سانان در شب رنگ مشخصی بین زرد و سبز است. که از فواصل دور مشاهده می‌گردد. قدرت بینایی گربه‌سانان در شب حدود شش برابر انسان است. حس شنوایی گربه‌سانان نیز مانند بینایی آنها بسیار قوی است ولی حس بویایی متوسط است. به همین دلیل برخلاف سگ‌سانان کمتر توسط بو طعمه خود را تعقب می‌کنند. شکار معمولاً از طریق ماهرخ رفتن (دزدانه به طعمه نزدیک شدن) یا کمین کردن در مسیر جانوران، همراه با دویدن و پرش ناگهانی صورت می‌گیرد، موقعی که به گله‌ای از جانوران که قدرت فرار ندارند برخورد می‌کنند، تعداد زیادی از آنها را می‌کشند. گربه‌سانان پس از رسیدن به طعمه بلافاصله گلوی او را با دندان گرفته آن قدر فشار می‌دهند تا حیوان خفه شود.

گربه‌سانان به صورت انفرادی زندگی می‌کنند (به استثنای شیر). قلمرو خود را به وسیله ادرار، مدفوع و خراشیدن درختان مشخص می‌کنند. در فصل جفت‌گیری، نر و ماده در کنار هم دیده می‌شوند. اکثر گونه‌های گربه‌سانان به خصوص گربه‌سانان بزرگ قادر به جفت‌گیری با هم و تولیدمثل هستند. در بعضی از باغ‌وحش‌ها، ببر نر با شیر ماده، شیر نر با ببر ماده و پلنگ نر با شیر ماده، گربه جنگلی با گربه اهلی جفت‌گیری و تولیدمثل کرده‌اند. ولی بچه‌های آنها معمولاً نازا هستند.

به علت کم شدن طعمه، شکار بی‌رویه، استفاده از طعمه مسموم و تخریب زیستگاه، نسل اکثر گربه‌سانان ایران در معرض تهدید و یا خطر انقراض قرار گرفته است.

گربه‌سانان در کنترل جمعیت جوندگان، خرگوش ها، علف‌خواران و از بین بردن حیوانات پیر و مریض نقش عمده‌ای بر عهده دارند. در مناطقی که تعداد گربه‌سانان کاهش یافته است، جمعیت جانوران مضر، به خصوص خرگوس، پایکا و جوندگانی از قبیل موش، وُل و حتی تشی و گراز افزایش یافته است. 

منبع : کلاغ سفید www.whitecrowpet.com

یوزپلنگ آسیایی(ایرانی)

یوزپلنگ آسیایی(ایرانی)

نام فارسی: یوزپلنگ

نام انگلیسی: Cheetaha

نام علمی: Acinonyx jubatus venaticusa

خانواده: گربه‌سانان(Felidae)a

جمعیت: فقط70 تا 100 قلاده در ایران

زیست‌گاه: یوزپلنگ در دشت‌ها و تپه‌ماهورهای مناطق استپی و بیابانی زندگی می‌کند.

پراکنش: یوزپلنگ درقاره‌های آفریقا و در آسیا فقط درایران بنام یوزپلنگ آسیایی یا ایرانی زندگی می‌کند. گستره‌ای از بمپور در بلوچستان تا طبس، پارک ملی گلستان در خراسان، منطقه حفاظت شده خوش ییلاق، پارک ملی توران و پارک ملی کویر (سمنان)، نفت شاه در باختران، منطقه حفاظت شده موته در اصفهان، تمام مناطق یزد، منطقه بهرام گور فارس، حاجی آباد در بندرعباس و پارک ملی خبر روچون و راور در کرمان در سالهای قبل زیست‌گاه یوز آسیایی به‌شمار می‌آمد. اما در سالهای اخیر یوز فقط در مناطق نایبندانِ طبس، بافق، دره انجیر و کالمند در استان یزد، ذخیره‌گاه زیستکره توران و پارک ملی کویر در سمنان، میاندشت در خراسان شمالی و بجستان در خراسان رضوی مشاهده شده است.

اندازه: طول بدن یوزپلنگ 140 تا 150 سانتی‌متر، طول دم آن 60 تا 80 سانتی‌متر ارتفاع بدنش 67 تا 94 سانتی‌متر و وزنش 20 تا 45 کیلوگرم است.

ریخت‌شناسی: یوزپلنگ سری کوچک، دست و پایی بلند و کشیده، کمری باریک، سینه‌ای بزرگ، دمی بلند و کلفت وگوش‌هایی کوچک و گرد دارد. سطح بدنش از موهای زبر و خشنی به‌رنگ زرد نخودی تا زرد کم‌رنگ پوشیده است که در قسمت‌های زیرین بدن سفید می‌شود. خال‌های گرد، کوچک، سیاه وتوپری در تمام بدن آن، به استثنای گردن و ناحیه‌ی شکم دیده می‌شود. دو نوارسیاه‌رنگ از گوشه‌ی چشم تا دهان کشیده شده که به خط اشک معروف است. خط اشک با کم کردن زنندگی نور خورشید، درست مانند عینک آفتابی، از چشمان یوزپلنگ محافظت می‌کند. 

رژیم غذایی: یوزپلنگ از سم‌داران بزرگی مانند آهو ، جبیر، قوچ ، میش، کل و بز و پستانداران کوچکی مانند جوندگان و خرگوش تغذیه می‌کند.

زادآوری: جفت‌گیری یوزپلنگ‌ها اواسط زمستان و تولد نوزادان در بهار صورت می‌گیرد. زمان بارداری یوزپلنگ 95 روز و تعداد توله‌ها 1 تا 6 و معمولاً ۴ تا ۵ عدد است.

وضعیت حفاظتی: این‌گونه در ایران به شدت در خطر انقراض قرار دارد.

مطالب قابل توجه: 

1- یوزپلنگ ترکیبی از دو کلمه‌ی یوز و لنگ است. یوز در فارسی، بن مضارع یوزیدن به معنای (جستن جهیدن، جست و جو و طلب کردن) است.

2- برخورداری‌از ستون‌فقرات‌انعطاف‌‌پذیر‌، کبد و قلب‌بزرگ‌،‌سوراخ‌بینی‌گشاد‌، ظرفیت‌بالای‌ریه،‌‌بدنی‌عضلانی‌و باریک‌‌یوزپلنگ‌را تیز‌روترین‌شکارچی‌ جهان‌ساخته‌است به‌طوری که با سرعتی‌معادل‌‌‌کیلومتر بر ساعت‌دویده و با گام‌هایی به طول 7 متر ظرف 2 ثانیه سرعت خود را از حالت ایستاده به 70 کیلومتر در ساعت برساند. در این سرعت بالا دم بلند و قوی یوزپلنگ تعادل آن را در سر پیچ‌ها به‌راحتی حفظ می‌کند و به طعمه امکان فرار نمی‌دهد. 

3- یوزپلنگ سرعت بالا را فقط می‌تواند در مسافت‌های کوتاه حفظ نماید، چرا که دویدن با سرعت بالا باعث می‌شود که انرژی بسیار زیادی مصرف کند و پس از طی مسافت 500 متر، دیگر نتواند به دویدن خود ادامه دهد به این‌خاطر یوزپلنگ‌ها به هنگام شکار بسیار نزدیک طعمه می‌شوند تا در همان چند صد متر اول، شکارشان را به چنگ آورند.

4- یوزپلنگ در حالت استراحت، 60 بار در دقیقه نفس می‌کشد، ولی وقتی که با حداکثر سرعت می‌دود این میزان به 150 بار در دقیقه می‌رسد. قلب جانور در حین استراحت 120 تا 170 بار در دقیقه می زند، ولی وقتی به سرعت می‌دود ، قلبش 200 تا 250 بار در دقیقه می‌زند.

5- یوزپلنگ پس از دویدن بسیار آسیب‌پذیر است، چون در این حالت آن‌قدر خسته و ناتوان است که حتی توان دفاع از خود را ندارد. 

6- هیچ دو یوزپلنگی را نمی‌توان یافت که خال‌های روی بدن یا صورتشان یکسان باشد و یکی از راه‌های تشخیص یوزپلنگ‌های متفاوت در طبیعت، استفاده از همین خال‌ها است. 

7- پنجه‌های یوز پلنگ بر خلاف گربه‌سانان دیگر هنگام دویدن جمع نمی‌شود و مانند سگ‌سانان ردپایش باقی می‌ماند.

8- تعداد خال‌های روی بدن هر یوزپلنگ آفریقایی به بیش از سه هزار عدد می‌رسد، ولی تعداد آن در یوزپلنگ آسیایی (ایرانی) کمتر است، چون خال‌های آن بزرگ‌تر و در نتیجه تعداد آن کمتر است. یوزپلنگ ایرانی نسبت به یوزپلنگ آفریقایی دارای هیکل بزرگ‌تر و رنگش روشن‌تر است. همچنین موهای یوزپلنگ ایرانی به دلیل داشتن زمستان‌های سرد بلندتر است.

10- چشم‌ها در بالای سر جانور قرار گرفته و به یوزپلنگ این امکان را می‌دهند که وقتی از پشت علف‌ها و بوته‌ها، اطراف را زیر نظر گرفته است، به‌راحتی بتواند بدون این که دیده شود، شکار خود را انتخاب کند.

11- سابقه استفاده از یوزپلنگ برای شکار و همراهی آن با انسان، به بیش از 5 هزار سال پیش بر می‌گردد که در آن، سومریان و اروپاییان این جانوران را تربیت می‌کردند و برای شکار با خود همراه می‌ساختند.

12- یوزهای جوان در سنین بعد از نوجوانی و در هنگام جدا شدن از مادر به مدت شش ماه به جهت ایمن بودن از خطرات احتمالی با هم باقی می‌مانند. اما پس از این دوره خواهرها گروه را ترک کرده اما برادرها به زندگی در کنار هم ادامه می‌دهند.

13- دشمن طبیعی یوز، سگ گله و پلنگ است.

14- یوزپلنگ‌های بالغ به خاطر کند بودن و جمع نشدن پنجه‌هایشان، نمی‌توانند از درخت بالا بروند و اگر مجبور شوند، این کار را با ناشیگری زیاد انجام می‌دهند.

15- طول دوره عمر آنها در طبیعت هفت سال گزارش شده اما به‌نظر می‌رسد حداکثر تا ۱۲ سال هم عمر کنند. عمر آنها در اسارت تا ۱۶ سال هم گزارش شده است.

16- نرها در مراقبت والدینی نوزادان هیچ دخالتی ندارند. بچه‌ها همیشه در حال بازی با یکدیگر بوده و مهارت‌های شکار را با طعمه‌های زنده‌ای که مادر به کنام باز می‌گرداند فرا می‌گیرند.

17- علارغم ظاهر شبیه به‌هم یوزپلنگ و پلنگ، این دو گربه‌سان متفاوت از یکدیگرند. در حالت ایستاده قامت یوز‌پلنگ بلندتر وکشیده‌تر بوده و خال‌های پوستش توپر است. روی صورت یوز پلنگ خط اشک وجود دارد. یوز‌پلنگ به دلیل باز بودن پنجه‌هایش قادر به بالا رفتن از درخت نیست. یوز پلنگ حیوانی ضعیف‌تر از پلنگ است؛ پلنگ به سگ حمله می‌کند و یوز پلنگ گریزان از سگ و گرگ است. 

منبع : کلاغ سفید www.whitecrowpet.com