مهاجرت پرندگان
نوع خاصی از پرندگان مهاجر گونههائی هستند که تمام افراد آنها را در پائیز منطقه زادوولد خود را ترک میگویند و به قرارگاه زمستانی هرساله مهاجرت میکنند.
نوع خاصی از پرندگان مهاجر گونههائی هستند که به آنها «مهاجر ارتفاعی» گفته میشود. این پرندگان در ارتفاعات زیاد زادوولد میکنند و در پائیز به درهها و زمینهای پست مجاور کوچ مینمایند. چنین مهاجرتهائی الزاماً در جهت جنوب صورت نمیگیرد. به عنوان مثال بعضی از سهرههای پیشانی سرخ، که در ارتفاعات البرز زادو ولد میکنند، در زمستان به سمت شمال و به سوی زمینهای پست ناحیهی خزر سرازی میشوند.
غیر از پدیدهی مهاجرت، میتوان از حرکت گروهی و نامنظم پرندگان در مورد بعضی از گونهها مانند «بال لاکی» و «سهره نوک قیچی» نام برد که به دنبال کمبود ناگهانی ذخایر غذایی در منطقهی پراکندگی معمول خود، به نقاطی خارج از این منطقه روی میآورند. پدیدهی دیگر پراکنده شدن پرندگان نابالغ بلافاصله پس از فصل زادوولد و قبل از موسم مهاجرت واقعی است. این پدیده به خصوص در بین حواصیل معمول است.
بسیاری از پرندگان خیلی قبل از آنکه شرایط جوی و غذائی آنها را وادار به مهاجرت کند، به سمت جنوب رهسپار میشوند. (مانند سسکها)، در حالی که بعضی دیگر تا زمانی که تحت فشار شرایط محیطی از قبیل برف و یخ قرار نگیرند، مهاجرت خود را آغاز نمیکنند (مانند اردکها)
پرندگان معمولاً در طول یک جبههی وسیع مهاجرت میکنند، ولی بسیاری از آنها بیشتر در مسیرهای معینی که شرایط محیطی مساعدتری دارد حرکت مینمایند. بیشتر پرندگان مهاجر خشکزی، خطوط ساحلی را دنبال میکنند و در نقاطی از مسیر مهاجرتی خود که مجبور به عبور از آب باشند به تعداد زیاد گرد هم جمع میشوند. به همین ترتیب هنگامی که پرندگان باید از کوهستانها بگذرند، جمعیت آنها در درهها و گذرگاههای کوهستانی انبوهتر است.
در طی مهاجرت، پرندگان باید غالباً از مناطق وسیعی که از نظر محیطی برای آنها نامناسب است، عبور کنند. پرندگان آبزی باید از کوهها و بیابانها بگذرند و پرندگان نواحی جنگلی و درختزارها باید دشتهای وسیع و دریاها را طی کنند. علاوه بر این، پرندگان مهاجر در اثر شرایط دشوار جوی در معرض خطر دور افتادن از مسیر اصلی مهاجرت خود میباشند. بنابراین در موسم مهاجرتهای بهاری و پاییزی ممکن است بعضی از پرندگان در مناطقی که دیده شوند که در موارد عادی احتمال وجود آنها در آن منطقه بسیار ضعیف است. واحههای وسط بیابان، جزایر کوچک دور از ساحل، دماغهها و پرتگاههای ساحلی مکانهای مناسبی هستند که پرندگان مهاجری را که در اثر شرایط سخت جوی مجبور به فرود آمدن شدهاند، در آنجا میتوان یافت. اکثر پرندگانی که به ندرت و به طور اتفاقی در ایران دیده شدهاند، بدون شک پرندگان مهاجری بودهاند که تحت تأثیر بادهای سخت از مسیر اصلی خود دور افتادهاند.
از بین گونه هائی که در ایران زادو ولد می کنند، در حدود 140 گونه صرفاً بومی هستند که به ندرت از منطقه ی زادو ولد خود خارج می شوند. از طرف دیگر 95 گونه مهاجر واقعی می باشند که هنگام پاییز ایران را ترک می کنند و زمستان را در نواحی گرم تر می گذرانند. بیشتر اینها به سمت جنوب غربی و به آفریقا می روند، ولی در حدود 12 گونه از آنها به جانب جنوب شرقی رو می آورند تا زمستان را در شبه قاره ی هند بگذرانند. 12 گونه از پرندگانی که در شمال ایران زادوولد می کنند، گرچه مهاجر واقعی هستند ولی منطقه ی زمستان گذرانی آنها از حد جنوبی ایران تجاوز نمی کند. در حدود 100 گونه باقیمانده نیمه مهاجر می باشند. در بعضی موارد پرندگان شمال ایران به جنوب این کشور مهاجرت می کنند، در حالی که پرندگان جنوبی در جای خود باقی می مانند. در موارد دیگر جمعیت بیشتر پرندگان بومی ایران در زمستان به علت آمدن جمعیت های مهاجر از مناطق شمالی تر خارج از کشور، از لحاظ تعداد افزایش زیادی حاصل می کنند.
از قریب به 100 گونه پرندگان مهاجر که به طور منظم در ایران دیده می شوند ولی زادوولد نمی کنند، حدود 80 گونه در پاییز به ایران می آیند تا زمستان را در این کشور بگذرانند. بیست گونه ی باقیمانده فقط مهاجر عبوری هستند که از منطقه ی زادوولدشان در شمال به سوی منطقه ی زمستان گذرانی خود که خارج از ایران و در سمت جنوب شرقی و یا جنوب غربی قرار دارد، در حرکت می-باشند. این پرندگان ممکن است به تعداد زیاد طی چند هفته ی معدود یکبار در بهار و بار دیگر در پاییز در یران مشاهده شوند. ولی در بقیه ی فصول سال بسیار نایاب هستند یا به کلی دیده می شوند