مارهای ایران: شناسایی مارهای سمی و غیر سمی

شناسایی مارهای سمی و غیر سمی ایران از روی تشخیص گونه انجام می شود. ولی راهکارهایی کلی هم در این مورد وجود دارد.
بطور خلاصه مارهای سمی در ایران را از روی مشخصات ظاهری به نحو زیر می توان شناسایی کرد :

وجود حفره ای بین چشم و بینی،‌
عمودی یا بیضی بودن مردمک چشم،
مثلثی شکل بودن سر،
داشتن گردن کاملا مشخص،
داشتن پولکهای کوچک و نا‌قرینه روی سر،
دم کوتاه و گرد،
اندازه بدن مارهای سمی تا اندازه ای کوتاه است  و بدنی ضخیم دارند،
در حرکت قدری تنبل هستند .

مارهای دریایی سرشان کوچک و دمشان پهن (همانند پارو) است و در خلیج فارس و دریاهای آزاد زندگی می کنند .

کبراها دارای بدنی کشیده،قهوه ای رنگ و تیره و متمایل به سیاه هستند و مردمک چشمشان بیضی شکل است و دم نسبتا بلندی دارند .
کبرای خراسانی دارای کفچه و کبرای جنوب و غرب کشور فاقد کفچه با بدنی تقریبا سیاه و براق است و جهششان تند و کوتاه است .

افعی‌ها زنده زا هستند . در اغلب گونه‌های این خانواده ، دندان نیش یا فنگ‌ تیز و بلند و به سمت عقب متمایل است . موقع گزش احتیاجی به گاز گرفتن ندارند و با فرو بردن نیشها می توانند سم خود را به شکار تزریق کنند. تمام گونه‌های این خانواده سمی و خطرناک هستند .
شناسایی مار سمی افعی جعفری زنگی

خانواده الاپیده مانند کبرا و کفچه مار تخم گذار هستند ، سر در امتداد بدن قرار دارد و گاهی گردن مشخص نیست ، مردمک چشم گرد است ، نیش یا فنگ منحنی است و برای انتقال سم به شکار باید دو فک پائینی و بالایی بهم متصل شود .

مارهای نیمه سمی تا حدود زیادی مشابه مارهای غیر سمی هستند. دمشان تقریبا بلند است ، پولک‌های ناحیه سر قرینه و مردمک چشمشان اغلب گرد است و مانند مارهای غیر سمی هم در حرکت خیلی چابک هستند . از نظر ظاهری گاهی شبیه خانواده الاپیده اند ولی دندانهای سمی آنها در قسمت خلفی دهانشان قرار دارد و به ندرت گزش آنها باعث مرگ می شود .

عوارض گزش مارهای دریایی بیشتر شبیه عوارض ناشی از گزش مارهای الاپیده است ولی به علت کوچک بودن غده سمی و کوتاه بودن فنگ‌ها یا دندان‌های سمی اغلب مقدار سمی که تزریق می کنند کافی و کشنده نیست . در حالی که قدرت کشندگی سم مارهای دریایی به مراتب بیش از مارهای سمی دیگر است .

تشخیص و طبقه بندی مارها :
به غیر از شناخت گونه که کار حرفه ای هاست، شناسایی کلی مارهای سمی و غیر سمی مشکل است. ساده‌ترین راه برای شناسایی مارها، باز کردن دهان و مشاهده دندان نیش است.

از این نظر مارها به سه گروه تقسیم می شوند :
مارهای غیر سمی دارای دندانهای ساده ای هستند که راهی به غده سمی ندارند و به نام اگلیفا Aglypha موسومند ،‌مانند مار آبی.
مارهای نیمه سمی دارای فنگ Fang یا نیش خلفی شیار دار هستند این فنگ که از سایر دندانها بزرگتر و دارای کانال باز یا شیار است در قسمت عقب دهان ، در فک بالایی قرار دارد و به غده سمی متصل است مانند یله مار

مارهای سمی  که دارای دندان نیش واضحی در جلوی دهان هستند و به دو دسته تقسیم می شوند :
۱- مارهای خانواده ویپریده  و خانواده Crotalidae که استخوان فک بالایی آنها متحرک است( Solenoglypha ) .
خانواده کرئتالیده (Crotalidae) مانند افعی قفقازی دارای حفره ای بین چشم و بینی هستند و خانواده ویپریده (Viperidae)  مانند گرزه مار یا افعی فاقد این حفره هستند.
۲- مارهای خانواده الاپیده (Elapidae) و خانواده هیدروفیده (Hydrophidae)  که استخوان فک بالایی در آنها ثابت است و به نام پروتروگلیفا (Protheroglypha) نامیده می شوند .
خانواده الاپیده (Elapidae) مانند کبرا دارای دمی گرد یا مدور هستند و خانواده هیدروفیده (Hydrophidae)  مانند مار دریایی دمی پهن و پارو شکل دارند.